İttihat ve Terakki Cemiyeti (Osmanlı Türkçesi: إتحاد و ترقى جمعيتی, İttihat ve Terakki Cemiyeti), Osmanlı İmparatorluğu'nda 1889'da kurulan ve 1918'e kadar etkili olan siyasi bir örgüttür. Başlangıçta gizli bir örgüt olarak faaliyet gösteren cemiyet, Meşrutiyet'in İlanı sonrasında iktidara gelmiş ve imparatorluğun son dönemlerinde önemli bir rol oynamıştır.
İttihat ve Terakki'nin temelleri, 1889 yılında Askeri Tıbbiye öğrencileri tarafından kurulan İttihad-ı Osmani Cemiyeti'ne dayanır. Cemiyetin amacı, II. Abdülhamid'in istibdat rejimine son vererek Kanun-i Esasi'yi yeniden yürürlüğe koymaktı. Kısa sürede diğer okullarda da şubeler açan cemiyet, daha sonra Avrupa'da bulunan Osmanlı aydınları ile de ilişki kurarak genişlemiştir.
1895 yılında cemiyet, Paris'te bulunan Ahmet Rıza Bey'in önderliğinde Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti adını almıştır. Ahmet Rıza Bey, cemiyetin yayın organı olan Meşveret gazetesini çıkarmış ve cemiyetin ideolojisini şekillendirmiştir.
İttihat ve Terakki, II. Meşrutiyet'in ilanında önemli bir rol oynamıştır. 1908 yılında, Balkanlar'da bulunan Enver Bey ve Niyazi Bey gibi genç subayların başlattığı isyanlar, II. Abdülhamid'i Kanun-i Esasi'yi yeniden yürürlüğe koymaya zorlamıştır. 23 Temmuz 1908'de II. Meşrutiyet ilan edilmiş ve İttihat ve Terakki, Osmanlı siyasetinde önemli bir güç haline gelmiştir.
II. Meşrutiyet'in ilanından sonra İttihat ve Terakki, seçimleri kazanarak iktidara gelmiştir. Cemiyet, Osmanlı İmparatorluğu'nu modernleştirmek ve güçlendirmek amacıyla bir dizi reform gerçekleştirmiştir. Bu reformlar arasında eğitim, ekonomi, ordu ve hukuk alanlarındaki düzenlemeler yer almaktadır.
Ancak İttihat ve Terakki'nin iktidarı, otoriterleşme eğilimleri ve dış politikadaki hataları nedeniyle eleştirilmiştir. Cemiyet, muhaliflerini baskı altına almış ve sansür uygulamıştır. Ayrıca, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı'na girilmesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılışına giden süreci hızlandırmıştır.
İttihat ve Terakki Cemiyeti, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde önemli rol oynamış birçok siyasetçi, asker ve aydını bünyesinde barındırmıştır. Bu kişilerden bazıları şunlardır:
I. Dünya Savaşı'nın sonunda Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilmesiyle birlikte İttihat ve Terakki'nin iktidarı sona ermiştir. Cemiyetin önde gelen liderleri, ülkeden kaçmış ve daha sonra farklı ülkelerde suikast sonucu öldürülmüşlerdir. İttihat ve Terakki, Türk siyasi tarihinde tartışmalı bir yere sahiptir. Bir yandan Osmanlı İmparatorluğu'nu modernleştirmeye çalışan bir hareket olarak görülürken, diğer yandan otoriterleşme eğilimleri ve dış politikadaki hataları nedeniyle eleştirilmektedir.
İttihat ve Terakki Cemiyeti, tarih boyunca çeşitli tartışmalara konu olmuştur. Özellikle, Ermeni Kırımı ve diğer azınlıklara yönelik politikaları nedeniyle eleştirilmektedir. Cemiyetin milliyetçi ideolojisi ve merkeziyetçi politikaları, imparatorluk içindeki farklı etnik gruplar arasında gerginliklere yol açmıştır.
Ayrıca, İttihat ve Terakki'nin otoriterleşme eğilimleri ve muhaliflerine yönelik baskıları da eleştirilen konular arasındadır. Cemiyetin iktidarını korumak için başvurduğu yöntemler, Osmanlı İmparatorluğu'nun demokratikleşme sürecini olumsuz etkilemiştir.
Bu makale, İttihat ve Terakki Cemiyeti hakkında genel bir bilgi sunmaktadır. Daha detaylı bilgi için yukarıdaki kaynaklara başvurabilirsiniz.